EGITARAUARI

BURUZKO OHARRAK

    Musikaren historiako maisulanetako batek, “Aria mit verschiedenen Veränderungen” [“Aria hainbat bariaziorekin”] (BWV 988) lanak, Johann Sebastian Bach (1685-1750) maisuen arteko maisu handienaren musikaren misterioak argitzeko interesa ekarri zuen XIX. mende osoan zehar. Mende erromantikoko lehen urteetako idazle eta poeta germaniarrek begiak jaurti zizkioten partitura bikain honi eta musika magiko eta sendagarri bilakatu zuten. “Goldberg Bariazioak” lan ezagunaren sorreraren kondaira  J. Nikolaus Forkel idazle eta musikologoaren lumatik atera zen 1802an. Istorio ezaguna sortzeko erabili zuen informazioaren parte batek, dirudienez, Bachen Wilhelm Friedemann y Carl Philipp Emanuel bi seme nagusietan izan zuen jatorria. Forkelek idatzi zuenez, Hermann Carl von Keyserlingkek enkargatu zuen obra, Dresde hirian Saxoniako aukeratzailearen gorteko enbaxadore errusiarra zenak. Keyserlingkek loezina pairatzen zuen, eta Bachi pieza batzuk konposatzeko enkargua egin zion, gero Johann Gottlieb Goldbergek, bere klabezin-jotzaileak, exekuta zitzan, enbaxadorea lasaitu eta deskantsu hartzeko. “Goldberg Bariazioak” izena Forkelen kontaketatik aurrera hedatu zen eta izen horrekin ezagutzen dugu normalean teklarako musikaren obra gailen hau.

    Musikologia modernoak dudan jarri du Forkelek bariazioaren generoari egindako monumentu eder honen sorreraren inguruan kontaturiko istorioaren egiazkotasuna. XIX. mende bete-betean, 1870ean, Bachen biografo zen Philipp Spittak deskubrituko zuen obraren hogeita hamar bariazioetarako oinarri zen Aria konposatzailearen bigarren emaztea zen Ana Magdalenaren "Klabearentzako albuma" (1725) lan ezagunean agertu zela. Aria sarabanda baten estiloari segika sortu zen eta bariazioen benetako oinarri bihurtu zen baxu-lerro edo sekuentzia harmonikoa zeukan, Errenazimendutik hasita, bariazioak txakona motako baxu baten edo "Erromaneskoaren" gainean konposatzeko tradizioari jarraiki. Metzger eta Riehnen ikerketen arabera, Bachek, seguruenik, aurrerago bariaziodun obra baten oinarri gisa erabiltzeko aurreikusi zuen Ariaren sorrera. 

Leipzigeko hirian lanean ari zen bitartean Dresdeko gortean postu bat lortzeko nahiak daude maisulan paregabe honen konposizioaren benetako jatorrian. Jakina da Bach 1736a baino lehen hasi zela Bariazioetan lanean, Keyserlingk kondeari bere babesa eskertzeko. Kondearen ustezko loezinaz ezer gutxi dakigu, eta, gainera, Gottlieb Goldberg bere klabezin-jotzailea Dánzigen jaio zen 1727an. Hortaz, garai hartan 9 urte baino ez zituen izango eta ezingo luke Keyserlingken zerbitzura egon oraindik. Metzger eta Riehnek ondorioztatu zutenez, "Goldberg Bariazioak" lanaren konposizioa bi fasetan egin zen. Lehen fasea 1736. urtea baino lehen burutu zen eta Saxoniako printze hautatzaileari eskainita dago, Poloniako errege gisa aitortua izateko borrokan ari zena. Fase honetan, suite-mugimenduak, dantza-erritmoak, gorte-izaerakoak eta erdiko taldeko polonesa bertutetsuak sartu zituen Bachek. Bigarren fasea, atsedenaldi luze baten ondoren, obraren amaieratik gertu dago, 1741ean. Kasu horretan, Keyserlingkeko kondeari eskainiak daude konposaturiko piezak, bere babesari esker ona erakusteko keinu gisa. Bachek obra bukatu eta argitaratu ahal izan zuen publiko orokorrak ezagut zezan, hala familiako ekonomia beti txiroa hobetu ahal izan zuelarik. 

Bariazioen antolaketan, bi bariazioren ondoren jarri zuen kanon bat Bahek, dantza- edo suite-erritmoekin. Hortaz, hiru bariazioetatik bat kanona da. Bachen beste biografo batek, R. Steglichek, "ordenaren zaindari" gisa definitu zituen kanonak 1935ean. Bere aldetik, Ralph Kirkpatrickek, hiruko talde bakoitzeko goiburuko pieza gisa ulertu zituen kanonak eta "funtzio antolatzailea" egotzi zien. 1938an argitaratutako “Goldberg Bariazioei" buruzko bere ikerketan, adibide ugari eta horien analisiak emanda, alde batetik, Aria eta lehen bi bariazioak buru zituzten multzo hirutarren sekuentzia gisa deskribatu zituen Kirkpatrickek Bariazioak, eta, bestetik, azken hiru bariazioak eta Ariaren errepikapena ondorio gisa. Azken ikerketek zalantzan jartzen dute egun kanonen "ordenaren antolatzaile" paper hori eta obraren antolaketa formalean duten benetako funtzioa.

Bestalde, Bariazioetako askok suitearen forma tradizionalera gerturatzen diren erritmoak dauzkate, nahiz eta, urte batzuk lehenago, Bachek bere Klaberako Suiteetan edo instrumentuentzakoetan aurkezturikoetan baino modu libreagoan. Metzger eta Riehnen arabera, Bachek dantzak hartu zituen inspirazio-iturri bariazio hauek konposatzeko, baina ezin da hargatik lana "Bariazio-suite" gisa katalogatu, gehiago dira "bariazioak suitean". Hala izanda, "pasapié" erritmoa duten bariazioak aurki ditzakegu (4. bar.); Giga (3. bar., 7. bar., 27. bar); Zarabanda (Aria, 13. bar. (25. bar.); Courante (6. bar., 24. bar.); Gavota (10. bar., 18. bar., 22. bar.); Polonesa (1. bar., 12. bar., 28. bar.) 

Azken bariazioek aparteko oharra merezi dute, duten izaera bertutetsuagatik eta obraren amaierara egiten duten progresioagatik. 28. bariazioko polonesa dirdiratsu eta konplexua eta bere "ahizpa", 29. bariazioa,  "Quodlibet" izena jasotzen duen azken bariazioaren iritsieraren atari dira. Metzger eta Riehnek baieztatzen dutenez, Bachek "bere familiako batzarretan egiten ziren unean asmatutako musika-interpretazioetan pentsatu zuen, parte batean izpiritualak zirenak eta beste partean profanoak zirenak, eta graziaz, melodiaz eta abesti-testuz beteta zeuden sare bat osatzen zutenak". Spittak ohartu zuenez, Alemaniako bi abesti popular agertzen dira "Quodlibet" bariazioan, eta umorea gehitzen diote obrari: "Ich bin so lang nicht bei dir g’west, ruck her, ruck her, ruck her…” [“Hainbeste denbora da zurekin egon ez naizela, bueltatu, bueltatu, bueltatu…”] eta "Kraut und Rüben haben mich vertrieben, hätt’ mein’ Mutter Fleisch gekocht, so wär ich länger blieben“ [“Aza eta arbiek etxetik bota naute; nire amak haragia prestatu izan balu, luzaroago geldituko nintzatekeen”]. Bachek Quodlibet hau konposatu zuen, Hamargarrenari egindako Kanonaren ordez. Metzger eta Riehnen ustetan, 1. bariazioak, polonesak, Polonia bera ordezkatzen badu, Quodlibet lanak, Turingia-Saxoniako abesti popularrei egiten dien erreferentziekin, Saxonia ordezkatzen du.

Forkelen idazkiekin eta Hoffmann idazle alemaniarrak Goldberg Bariazioen inguruan egindako hautemate subjektibo eta erromantikoekin bat etorriz, obra honen argitalpena L. V. Beethoven beraren eskuetara iritsi zen. Bachen lan horren jakitun, eta bere kontrapuntuaren domeinu paregabearen miresle, Beethovenek "Goldberg Bariazioak" aukeratu zituen bere obra interesgarrienetako bat konposatzeko eredu gisa: "Diabelli Bariazioak". 

MAR GARCÍA GOÑI. Musikologoa.