Lauterako musika Carlos V.aren Europan. Lautearen intimitatea errepertorio honetako interpretari nagusiaren eskuetan, seigarren aldiz gurekin. Diego Órtiz, Dowland eta beste hainbaten konposizioak.

Programa

José Miguel Moreno, lautea

ENPERADOREAREN ABESTIA

Lauterako musika, karlos V.aren europan

E. de Valderrabano (ca. 1500-ca. 1557 ) N. Gombert (ca. 1495- ca. 1560 )

• Amy Souffrez

D. Pisador (S. XVI ) N. Gombert (ca. 1495-ca. 1560 )

• Dezilde al Cavallero

P. Attaignant (ca. 1494 - 1552 ) - C. de Sermisy ( 1490-1562 )

• Tan que vivray

P. Attaignant (ca. 1494-1552)

• Gaillarde

A. le Roy (ca. 1520-1598)

• Passemèze
• Gaillarde

L. de Narváez (ca. 1500-ca. 1560) Josquin des Pres (ca. 1450-1521 ) 

• Mille regrez - Canción del Emperador

D. Ortiz (ca. 1510-ca 1570 ) 

• Recercada quinta sobre el Passamezzo antiguo
• Recercada settima sobre la Romanesca
• Recercada terçera sobre el la Bergamasca
• Recercada segunda sobre el Passamezzo moderno
• A . de Cabezón (1510-1566)
• Pues no me quereis hablar
• Diferencias sobre La Dama le Demanda

John Dowland (1563-1625 )

• Preludium 
• Mrs. Nichols`Almain
• Lachrimae
• The Frog Galliard
• A Fancy 
• Fortune
• Mrs. Winter´s Jump
• Mr. John Langton´s Pavan
• My lady hunnsdon´s puffe 
• Sir Jhon Smith, his Almain 

75’

JOSÉ MIGUEL MORENO

José Miguel Moreno Madrilen jaio zen eta aitarekin hasi zituen musika-ikasketak. Ikasten ari zen garaian, Incontri Chitarristici di Gargnano lehiaketako lehenengo saria irabazi zuen (Italia, 1977), besteak beste. Interpretazio historikoan espezializatu zen, eta oso errepertorio anitza dauka (XVI. mendetik XX. mendearen hasierara). Gainera, antzinako tresnekin jotzen du: bihuela, gitarra errenazentista eta barrokoa, laute errenazentista eta barrokoa, tiorba eta gitarra klasiko-erromantikoa, tresna guztiak originalak edo kopia onak. Alor horretan, gauza jakina da José Miguel Moreno gaur egungo espezialista onenetakoa dela.

Europa, Australia, Asia eta Ameriketako jaialdi eta musika-zentro garrantzitsuenetan aritu izan da, besteak beste: Wiener Musikverein, Granadako jaialdiak, Flandria, Parisko Théatre des Champs Elysées, Madrilgo Teatro Real eta Auditorioa, Brisbane Biennial, Londresko Wigmore Hall, Moskuko Pushkin aretoa, San Petersburgoko Glazunov aretoa, New Yorkeko Metropolitan Museoa, Vienako Konzerthaus, Brujas-eko Antzinako Musikaren Jaialdiak, Bartzelona, Utrecht, Stuttgart, Innsbruck, El Escorial, Nantes, Saintes, Ribeauvillé, Paris, Tokioko Hokutopia, San Petersburgoko Antzinako Musikaren Jaialdia, Praga, Riga, Tallin eta abar. Leku horietan gehienetan, gainera, irrati edota telebistarako grabazioak egin ditu.

Bestalde, urtetan zehar kolaboratu du Teresa Berganza-rekin, eta bira eta grabazio ugari egin ditu Hespèrion XX taldearekin (adibidez, laute eta biolentzat John Dowland-ek konposatutako Lachrimae lana jotzeko). 1990ean Ensemble La Romanesca taldea sortu zuen, eta 1999an, Orphénica Lyra taldea, biak ala biak Espainia eta Europako musika errenazentista eta barrokoa jotzeko helburuarekin. Bestalde, 1980az geroztik lan pedagogikoa ere egin du; hala, irakasle gonbidatua izan da Europa, Amerika eta Asiako unibertsitate, kontserbatorio eta ikastaroetan. Lourdes Uncilla luthierrarekin batera, urte luzez ikertu du lautearen eta gitarraren familiako tresnen fabrikatze historikoa. 

Horrez gain, Philipps, EMI, Glossa, Deutsche Harmonia Mundi eta Astrée diskoetxeekin grabatu du, eta 1992az geroztik Glossarekin soilik aritzen da, zigilu hori berak sortu baitzuen, elkarlanean.

Ia-ia bere diskografia osoak jaso ditu prentsa espezializatuak ematen dituen sariak (Le Monde de la Musique-ren Choc, Diapason d’Or, 10 de Répertoire, Gramofone-ren Editor’s Choice, Fanfare-ren Want List, CD Compact Sariak, Ritmo Sariak, Goldberg-en 5 izarrak, Fondazione Giorgo Cini de Venezia-ren Nazioarteko Saria etab.).

Programari buruzko oharrak

XVI. MENDEKO “LOS CUARENTA PRINCIPALES”

1950eko hamarkadaz geroztik, ohitura handia hartu dugu gauza arrakastatsuenen zerrendak egiteko: libururik salduenak, arrakasta handieneko filmak, gehien entzundako abestiak etab. Egiaz, zerrenda horiek merkatua dinamizatzen laguntzen dute: interesa dutenek lanak nola garatzen diren ikus dezakete, eta nahi izanez gero, produktuak eros ditzakete eta horrela negozioa sendotzen lagundu.

XVI. mendean ez zen zerrenden fenomenoa existitzen, noski, eta teknologiak ez zuen musika izugarri hedatzeko aukerarik ematen. Garai hartan, oraindik 300 urte baino gehiago falta ziren grabazio-teknikek musika sistematikoki erreproduzitzeko aukera emateko, eta inprimatutako edizioek ere (XV. mendearen amaieraz geroztik existitzen baitziren) oso hedapen mugatua izaten zuten. Dena den, hain zuzen ere inprenta merkatuko nitxo garrantzitsua sortzen hasia zen. Izan ere, gizartearen sektore bat (aberastutako profesional kualifikatuak eta merkatariak), entretenimendu bila, hainbat tresnarekin musika jotzeko metodo didaktikoak eta musika-lanak eskatzen hasi zen: biola taldeak, lautea, bihuela etab. Hala, “abesti arrakastatsuen” errepertorio bat sortu zen Europan hedatzeko. Ordura arte, oso abesti gutxik lortu zuten neurri horretako hedapena izatea: adibidez, trobalarien eta troberoen kantaren batek, edota XII. mendearen amaierako Leoninus eta Perotinus-en organa tripla eta quadruplak.

XVI. mendearen lehenengo erdiko konpositore espainiarrek eta editore frantsesek bihuelarako moldatutako ahozko lan batzuk izango ditugu saio honen hasieran. Egile horiek lan original ugari idatzi zituzten arren, garai horretako musikarien (edota berriki hildakoen) lan ezagunen moldaketak oso arrakastatsuak bihurtu ziren, eta batez ere eskualde franko-flamenkotik zetozen lanak hedatu ziren. Franzia iparraldeko eta Belgika hegoaldeko maisu horiek, beraz, XV eta XVI. mendeetako musikaren historiaren protagonista izan ziren eta Europa osoan izan zuten arrakasta. Horien artean, adibidez Claudin de Sermisy-ren (1490-1562) abesti bat entzungo dugu, Tant que vivray: maitasun atseginaren gaia jorratzen duen kanta da, jatorrian sinpletasun homofoniko handia zuena, oso aproposa aipatu dugun moldaketa mota egiteko. Horrez gain, Nicholas Gombert-en (ca. 1495-ca. 1560) lana ere entzungo dugu, Karlos V.aren gorteari oso lotuta egon zena, eta Josquin des Prez-en (ca. 1450-1521) Mille regretz abesti bikaina ere izango dugu entzungai, inoiz konposatu den melodia onenetariko bat, Enperadorearen kuttunena.

Baina XV eta XVI. mendeetako musika editore eta moldatzaileak ez ziren lan originalak konposatzera eta besteen lanak moldatzera mugatu; horrez gain, dantzatzeko motiboen bariazioak ere konposatu zituzten. Hau da, eskema erregularra zuen dantza baten akordeen sekuentzia hartzen zuten, eta geroz eta transformazio konplexuagoak konposatzen zituzten. Kontzertu honetan lau adibide esanguratsu entzungo ditugu, Napolin bizi zen Diego Ortiz (ca. 1510-ca. 1570) konpositoreak proposatu zituenak 1553an argitaratutako Tratado de glosas lanean. XV eta XVI. mendeetako laute-jotzaileek dantzarako motiboekin nola inprobisatzen zuten ulertzeko, idatzizko testigantza horrek balio ikaragarria du, zalantzarik gabe.

Amaitzeko, saioaren azken zatiak egile bakarra izango du protagonista: John Dowland laute-jotzaile ingelesa (1563-1626), askoren ustez bere garaiko laute-jotzaile europarrik onena izan zena. Konpositore horren bizitza benetan gorabeheratsua izan zen; bidaia luzeak egin zituen Frantzian eta Italian, Luca Marenzio-ren lagun izan zen, eta garai batean Ingalaterran katolizismoa berrezartzeko zenbait azpijokotan sartuta ere ibili zen. Horren guztiaren ondorioz, ezin izan zen Gorte britainiarreko laute-jotzaile erreala izan 1612. urtera arte. Horren aurretik, Danimarkako Christian IV.a erregearen esanetara ere lan egin zuen. Dowland-ek argitaratutako lan ugarien artean, azpimarratzekoak izan ziren bere abesti eta dantzak, sarritan hainbat moldaketarekin argitaratuak: lautean jotzeko soilik, abesteko eta lautean jotzeko, edota biolen taldeetan jotzeko. Egilea bera bezain malenkoniatsua zen John Dowlanden musikak (berak esan ohi zuenez, Semper Dowland, Semper dolens) berehala lortu zuen izen ona Europan eta XVII. mendeko musikaren eredu berri bilakatu zen, bere herrialdean bertan zuen ospea desagertu eta denbora luzera ere bai. Inprentaren iraultzak musikan izandako eraginari esker gertatu zen fenomeno hori ere.

Xabier Armendariz Arraiza